Wytropić kłamcę

Kłamanie jest umiejętnością jak każda inna. Aby osiągnąć doskonałość musisz ćwiczyć nieustannie

Elim Garak

Czy życie w kłamstwie jest złe? I czym jest kłamstwo? Czy zatajanie prawdy albo mówienie niecałej prawdy to już kłamstwo czy jeszcze nie? Jeśli tak, to mamy globalny problem. Każdego dnia spotykamy się kłamstwem w wielu formach i sami też je w różnej formie produkujemy. Niektóre statystyki mówią, że dziennie słyszymy od 2 do 200 kłamstw co jest rozpiętością nie do przyjęcia, a z drugiej strony wartością niemożlliwą do sprawdzenia. W języku angielskim przyjęte jest sformułowanie „white lies” czyli kłamstwa w dobrej intencji. Inaczej rzecz ujmując jest to społeczne przyzwolenie na kłamanie. Dobra intencja jest tu rozumiana jako przyczyniająca się do lepszego samopoczucia drugiej osoby. Pozwalamy sobie na takie kłamstewka w drobnych sprawach jak ładny sweter, pięknie dziś wyglądasz albo kubek SIĘ rozbił.

Badania przeprowadzone w Polsce pokazały, że 60% kłamstw to kłamstwa egoistyczne, mające na celu wybielenie własnej osoby, uniknięcie kary lub uzyskanie korzyści. Zdarzają się nie tak rzadko również kłamstwa altruistyczne, które mają wyłącznie służyć dobru innych ludzi.

Mimo takie powszechnej wiedzy i świadomości kłamania i bycia okłamywanym, jesteśmy beznadziejnymi wykrywaczami kłamstw. prof. Charles Bond z Texas Christian University zrobił badania wśród 60 osób z różnych krajów pokazując, że najczęstszymi dla nas objawami kłamstwa jest odwracanie wzroku i nerwowe poruszanie się. Jest to wyobrażenie powszechne, dlatego tak łatwo jest nauczyć się je kontrolować. O takie pomyłki podczas kłamania można posądzić dzieci, które nie mają jeszcze zdolności panowania nad swoim ciałem, ale nie dorosłego lawiranta stosunków społecznych.

Prawdziwi kłamcy – ci dorośli zawodowcy, częściej utrzymują kontakt wzrokowy, są spokojni i w mowie ciała często nie przejawiają oznak zatajania prawdy.

Oczywiście jest masa poradników:

Jak wykryć kłamcę

Ci niezadowowi kłamcy, albo ci, którzy jak mówił Garak, nie ćwiczą zbyt często tej umiejętności, nie panują nad wzrokiem. Teoria mówi, że wzrok kierowany jest w tą stronę, z jakiej części mózgu korzysta mówca. Czy łatwe jest wykrycie kłamstwa tylko za pomocą tej metody? Nie do końca. A na pewno nie tak prosto, jak na to wygląda. W każdej teorii jest zawsze ryzyko stosowania ich w każdym przypadku bo zawsze jest jakieś „to zależy”. Dlatego zawsze lepiej wcześniej mieć bazę, do której można odwoływać się przy obserwacji danej osoby.

Schemat spoglądania wygląda tak:

Tworzone obrazy (Visually Constructed Images VCI) – wzrok skierowany w lewy góry róg

(Wszystkie pogrubione kierunki lądowania wzroku opisane są z perspektywy obserwatora, więc jeśli chcesz kontrolować to na sobie oczywiście będzie to prawy górny róg.)

W sytuacji idealnej po usłyszeniu komunikatu „Wyobraź sobie zielonego słonia” – rozmówca powinien spojrzeć w tym kierunku.

Tworzone dźwięki (Auditory Constructed Ac) – w lewo
Wzrok kieruje się w stronę ucha i jest to odpowiedź na polecenie typu “Wyobraź sobie najniższy dźwięk”.

Uczucia (Feeling F) – lewy dół
Jeśli zapytasz “Czy pamiętasz zapach ogniska” rozmówca powinien skierować wzrok na dół. Oznacza to nie tylko przywoływanie zapachu, ale również smaku i uczuć.

Pamiętane obrazy (Visually Remembered Images VRI) – prawy górny róg

Obrazy pamiętane będą przywoływane z tej strony. Więc będzie to reakcja na pytanie „Jaki kolor swetra miała babcia na twoich urodzinach”.

Pamiętane dźwięki (Auditory Remembered Ar) – w prawo
Oczy skierowane w prawo to znowu wspomnienia, tym razem słuchowe. „Przypomnij sobie głos ojca”.

Dialog wewnętrzny (Internal Dialog Ai) – dół prawo
Ta część zarezerwowana jest dla nas samych. Prowadzenie wewnętrznego dialogu, rozwiązywanie problemu czy przemyślenia kierują nasz wzrok w lewą stronę.

Jak pewnie zauważysz wszystko, co jest związane z emocjami, marzeniami, wymyślaniem, pewnego rodzaju działaniem kreatywnym jest zawsze związane z kierowaniem wzroku w lewą stronę (patrząc na rozmówcę) czyli prawą, jeśli chcemy sprawdzić to na sobie.

Jak już wspominałam w Dysharmonia w symetrii miejsca, w które kierujemy wzrok są pod czaszką nieco inne. Prawa półkula jest bardziej kreatywna i odpowiedzialna za emocje, podczas gdy lewa jest uznawana za bardziej analityczną i logiczną. Dlatego też, jedna pamięta konkrety, druga może je tworzyć.

Uruchom inne zmysły, nie daj się oszukać

Zmysłem, który oszukuje nas najczęściej jest wzrok. W naszej kulturze często powtarza się, że zobaczyć to uwierzyć, to co widzialne jest prawdziwe, ale tak na prawdę wzrok człowieka jest jednym z najbardziej zawodnych wśród stworzeń na Ziemi. Przestań więc na nim polegać i uruchom pozostałe zmysły, które mogą powiedzieć Ci znacznie więcej.

Sposób mówienia i odpowiadania na pytania może być bardziej zdradliwy, a przy tym łatwiejszy do rozpoznania niż mowa ciała. Kłamcy robią większe pauzy pomiędzy usłyszanym pytaniem, a swoją odpowiedzią, często upewniając się, że dobrze je zrozumieli albo usłyszeli „Pyta pani czy zgadzam się z dzisiejszą polityką międzynarodową?”. Ponadto używają mniej słów i starają się nie mówić w pierwsze osobie.

Jeden z badaczy prof. Weisman przeprowadził badanie mające pokazać za pomocą jakiego medium najłatwiej wykrywamy kłamstwa. Na antenie radia, w telewizji i w gazecie kłamał na temat filmów jakie lubi. 40 000 osób jakie wzięły udział w badaniu lepiej wykrywało kłamstwa gdy ich słuchały (werbalno – wokalne) niż jak widziały kłamcę. I tak 73% osób wykrywało okłamujący ich głos, podczas gdy oglądając kłamiącego potrafiło go poznać 52% badanych.

Kłamcy (dotyczy to języka angielskiego w jakim wykonywane były badania) używają dłuższych form językowych jak does not (zamiast doesn’t) czy were not (zamiast weren’t) jak znany już doskonale przykład wałkowany setki razy:

Kłamcy to mają również doskonałą pamięć i potrafią przywoływać szczegóły wydarzeń jakich pamiętać po prostu nie mogą, a już na pewno nie z taką dokładnością.

Mózg kłamcy

Kłamcą jest każdy z nas od urodzenia, jednak zdolność kłamania zmienia się wraz z wiekiem. Zarówno dzieci, jak i osoby starsze, mają mniejszą zdolność do oszukiwania. Najłatwiej przychodzi to natomiast dwudziestolatkom. Czy więc wraz z wiekiem zmienia się również mózg dostosowujący się do nieszczerego otoczenia?

Na szczęście kłamstwa (o ile nie są notoryczne) nie zmieniają trwale naszego mózgu, jednak w trakcie ich wypowiadania można zauważyć je w zmienionej aktywności mózgu. Najczęściej badania polegały na porównywaniu za pomocą fMRI aktywności mózgu osoby kłamiącej i mówiącej prawdę.

Na Uniwersytecie Harvard badani mieli wybrać czy chcą mówić prawdę czy nie odpowiadając na pytania. Ich mózgi rozświetlały się nie tylko w miejscach odpowiedzialnych za prawdę, ale też w swojej części grzbietowo-bocznej kory przedczołowej, która odpowiada za koncentrację i kontrolę.

Podczas wielu innych badań badani mieli: kraść i twierdzić, że tego nie zrobili, wybrać numer i zaprzeczać kiedy badacz trafił. Wiele z tych badań zebrał i zanalizował Farah. Podczas metanalizy okazało, że sprawa jest znacznie bardziej skomplikowana i nie jest to jeden region. Problem z wytyczeniem jednego miejsca w mózgu odpowiedzialnego za kłamanie powodowany jest między innymi przez różne doświadczenia ludzi, stan emocjonalny czyli jak bardzo emocjonalne jest kłamstwo czy też na ile kłamiący uważa swoje kłamstwo za coś złego.

Kolejne dość kontrowersyjne badania pokazały, że notoryczni kłamcy mają jednak z mózgiem coś nie tak. Jak twierdził Dan Ariely mózgi osób, które często kłamią mają 14% mniej substancji szarej i 22-26% więcej substancji białej w mózgu co sugeruje, że mają więcej połączeń między wspomnieniami, pomysłami i skojarzeniami. Problemem przy tego typu badaniach jest z kolei sam mózg, bo jak wykazać, że kłamanie powoduje zaburzenie stosunku substancji szarej do białej, a nie to zaburzona fizjologia prowadzi do kłamania?

Wszystkie te wątpliwości powodują, że mimo wprowadzania już metody głosowej, stosowania analizy porównawczej zachowań i badań nad mózgiem – stary, dobry wariograf wciąż ma się dobrze, a my dalej będziemy żyć ze słodkim kłamstewkiem na ustach.

Źródła, które warto przeczytać:

Dołącz do nas:

Kognitywnie

Jak wykryć kłamcę

Uruchom inne zmysły, nie daj się oszukać

Mózg kłamcy

Dodaj komentarz Anuluj pisanie odpowiedzi